UŁ komentuje: Zapomniane słowa – Fidrygałki

W publicznym użyciu pojawia się dość rzadko, zazwyczaj z jedną konotacją. Jest wyrazem względnie młodym, ale znaczenie ma, okazuje się, niejedno. Tym razem w naszym cyklu "Zapomniane słowa" o fidrygałkach.

 

O fidrygałkach wspomina między innymi Andrzej Stasiuk w wydanej w 2009 roku powieści Taksim: "No to chodźcie na górę - odparł i weszliśmy do domu przez drzwi obstawione z obu stron szklanymi szafami z gabinetu lekarskiego, w środku poustawiane były jakieś duperele z porcelany, figurynki, filiżaneczki, dzbaneczki, posrebrzane, a może, cholera wie, i srebrne fidrygałki, kieliszeczki, pudełeczka oraz szkatułeczki, czyli dział antykwaryczny, i nawet coś w rodzaju kryształowej karafki z czarnym hakenkrojcem tam stało".

Błahy wiercipięta

Wyraz fidrygałki (używany zazwyczaj w liczbie mnogiej) pojawia się w słownikach dosyć późno, ponieważ dopiero w XX wieku w znaczeniu 'rzeczy błahe, nieważne; drobnostki, głupstwa'. W najnowszych słownikach oprócz przywołanego znaczenia odnotowano również, że rzeczownik ten może nazywać 'ozdoby zbędne lub dobrane bez smaku'.Autorzy tych leksykonów przywołują też podobną formę, czyli wyraz fidrygasy, który nawiązuje do funkcjonujących niegdyś rzeczowników fidryganc, fidrygans (w formie żeńskiej fidrygantka). Pochodzą one prawdopodobnie od niemieckiego słowa Firlefanz 1. 'wiercipięta', 2. 'rodzaj tańca'. Słowa fidryganc, fidrygans w polszczyźnie XIX wieku stanowiły żartobliwe określenie człowieka i oznaczały wiercipiętę.W paśmie bliskoznaczników fidryganca znajdowały się takie wyrazy, jak: wiercipięta, kręcicki, wietrznik, latawiec, pędziwiatr, trzpiot, fircyk, pajac. Fidryganc bądź fidrygans mógł też nazywać sposób tańczenia, rodzaj tańca, figurę taneczną 'podrygi, ceregiele, dygi, ceremonie, mizdrzenie'.W słowniku warszawskim zilustrowano to znaczenie następującym kontekstem: "Wyprawiał różne wykrętasy, fidrygance". W formie fidrygałki doszło do pewnej modyfikacji budowy wyrazu w porównaniu z wyrazami wyjściowymi, ale znaczeniowy element błahości, braku powagi, drobiazgowości pozostał.

Zapomniane słowa

Polecamy inne słowa z naszego cyklu - nasi eksperci pisali i mówili już o wyrazach chędożyć i absztyfikant, było też o frymuśnym, a także o lebiedze. Ostatnio opisywaliśmy również znaczenia i pochodzenie wyrazu huncwot. Przed nami jeszcze wiele ciekawych i rzadko używanych polskich słów, śledźcie nasze publikacje (nie tylko te filologiczne zresztą)!


Uniwersytet Łódzki to największa uczelnia badawcza w centralnej Polsce. Jej misją jest kształcenie wysokiej klasy naukowców i specjalistów w wielu dziedzinach humanistyki i nauk ścisłych. Współpracuje z biznesem, zarówno na poziomie kadrowym, zapewniając wykwalifikowanych pracowników, jak i naukowym, oferując swoje know-how przedsiębiorstwom z różnych gałęzi gospodarki. Uniwersytet Łódzki jest uczelnią otwartą na świat - wciąż rośnie liczba studiujących tutaj obcokrajowców, a polscy studenci poznają Europę, Azję, czy wyjeżdżają za Ocean. Uniwersytet jest częścią Łodzi, działa wspólnie z łodzianami i dla łodzian, angażując się w wiele projektów społeczno-kulturalnych.Zobacz nasze projekty naukowe na https://www.facebook.com/groups/dobranauka/

Autorzy: prof. Rafał Zarębski i Magdalena Wismont

Redakcja: Centrum Promocji