Ustanowienie Dnia Flagi – kontrowersje
20 lutego 2004 r. – odwołując się tu do daty w tytule ustawy o zmianie Ustawy o godle Rzeczypospolitej… – Sejm znowelizował przywołaną ustawę, wpisując do niej artykuł 6a w brzmieniu: (…) ustanawia się 2 maja Dniem Flagi Rzeczypospolitej Polskiej. Ustanowienie Dnia Flagi w 2004 r. nie było przesądzone. Po przyjęciu przez prawodawcę wstępnego założenia o potrzebie ustawowego uhonorowania znaku państwowości polskiej, ciekawie zarysował się spór pomiędzy zwolennikami uhonorowania flagi Dniem Flagi, przypadającym na 2 maja i zwolennikami uczczenia Orła Białego Dniem Orła, wyznaczonym na 25 czerwca (data królewskiej koronacji Przemysła II - 25 VI 1295 r.). Z tej rywalizacji zaszczytnych znaków Polski i Polaków zwycięsko wyszła flaga.
Orzeł Biały i Barwy Narodowe
W wielu publikacjach (szczególnie internetowych) można odnaleźć stwierdzenia, że za pierwszy dzień „urzędowego” użycia polskich barw – białej i czerwonej – należy przyjąć pierwszą rocznicę uchwalenia Konstytucji 3. Maja, czyli 3 maja 1792 r. W źródle opisującym uroczystość z 3 maja 1792 r. zostało odnotowane wystąpienie kobiet w sukniach białych z szarfami i wstęgami pąsowymi oraz senatorów i inni urzędników niesejmujący w sukniach orderów polskich z czerwoną wstęgą na wierzchu. Król i inni obecni na uroczystości 3 maja 1792 r. zgromadzili się, aby uczcić św. Stanisława, biskupa i jednocześnie uczestniczyć w wmurowaniu kamienia węgielnego pod Świątynię Opatrzności Bożej.
Czerwień niektórych elementów strojów uczestników przywołanych wydarzeń symbolizowała męczeństwo św. Stanisława, biskupa. Zauważyć przy tej okazji należy, że niezależnie od formy znaków Polski i Polaków szarfa Orderu św. Stanisława, biskupa, ustanowionego w 1765 r. była czerwona z akcentem białym. Biel zaś była odwieczną i ponadpaństwową barwą królewską. Wydaje się, że pomimo zachęcających i kuszących okoliczności opisanych w przywołanym źródle nie można uznać 3 maja 1792 r. za datę narodzin polskich barw państwowych.
Utworzenie polskich barw państwowych można natomiast powiązać z wydarzeniami z 7 lutego 1831 r. W tym dniu (po burzliwych obradach i po zgłoszeniu innych projektów) udało się Izbie Poselskiej i Izbie Senatorskiej powstańczego Sejmu Królestwa Polskiego przyjąć postanowienie o wzorze polskiej kokardy narodowej. Po raz pierwszy władza państwowa określiła przepisem barwy, które miały oprócz herbu symbolizować Polskę i Polaków.
Polska kokarda narodowa z lutego 1831 r. miała barwy zapożyczone z herbu Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, czyli odwołując się do przepisu – kolor biały z czerwonym. Z brzmienia postanowienia rządowego nie można ustalić, jaką wartość kolorystyczną (odcień) miała barwa czerwona. Tę wiedzę można pozyskać z protokołów obrad powstańczych władz Królestwa Polskiego. Wynika z nich, że barwą czerwoną polskiego herbu państwowego był kolor pąsowy, czyli kolor makowy i taki właśnie kolor miał trafić na polską kokardę narodową.
Na podstawie przywołanego przepisu z lutego 1831 r. nie można też jednoznacznie określić kolejności barwnych kół tworzących polską kokardę narodową. Z opisu kokardy – kolor biały z czerwonym – można wnioskować, że większe koło tworzył materiał biały, na którym było położone serce kokardy wykonane z materiału czerwonego. Nam współczesne polskie kokardy narodowe mają układ barw dostosowany do reguł heraldycznych. Na kole większym, czerwonym, tj. odpowiadającym barwie tarczy herbu, położone jest koło mniejsze, białe, tj. odpowiadające barwie orła (godło herbu).
Kolor biały z czerwonym na polskiej kokardzie narodowej
Problem wartości kolorystycznej czerwieni, a także kolejności barw w polskiej fladze państwowej z różnym natężeniem powracał w realizacjach konkretnych znaków i w dyskusjach na temat ich formy.
O kolejność kolorów w polskiej fladze państwowej przesądził prawodawca w ustawie z sierpnia 1919 r., a do tego czasu pasy biały i czerwony były układane dowolnie.
Przed sierpniem 1919 r. pojawiały się także polskie flagi narodowe utworzone z białych i czerwonych słupów. W grudniu 1927 r. czerwień tarczy polskiego orła państwowego i czerwień dolnego pasa polskiej flagi państwowej została zdefiniowana jako cynobrowa. Przed grudniem 1927 r. pojawiały się opinie, że czerwienią polskiego herbu i polskich barw państwowych był amarant lub karmazyn. W 2021 r. podczas tworzenia nowej ustawy o symbolach Rzeczypospolitej pracownicy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego sugerowali projektującym nowe wzory znaków Polski i Polaków, aby przygotowując znaki użyli w projektach czerwieni w odcieniu karmazynu.
W przywołanym projekcie nowej ustawy o symbolach Rzeczypospolitej z 2021 r. w inny sposób niż opisała to ustawa o godłach Rzeczypospolitej z sierpnia 1919 r., zostały określone funkcje polskiej flagi państwowej z Orłem Białym na białym pasie. Od sierpnia 1919 r. flaga złożona z pasów białego i czerwonego oraz z herbu Rzeczypospolitej na pasie białym służyła do identyfikacji państwa polskiego poza jego granicami. Według projektu ustawy z 2021 r. biało-czerwoną flagą z Orłem Białym miały posługiwać się urzędy państwowe, a flaga bez Orła Białego stałaby się flagą narodową powszechnego użycia. Projekt nowej ustawy o symbolach Rzeczypospolitej z 2021 r. nie został przyjęty.
Historia polskiej flagi jest bogata w symbole i kontrowersje, ale jej znaczenie jako narodowego symbolu pozostaje niepodważalne.
Prof. Marek Adamczewski był ekspertem podczas ostatniego śniadania prasowego UŁ.
Tekst: prof. Marek Adamczewski, Wydział Filozoficzno-Historyczny Uniwersytetu Łódzkiego
Redakcja: Iwona Ptaszek-Zielińska, Biuro Prasowe UŁ (Centrum Komunikacji i PR)
Misją Uniwersytetu Łódzkiego jest rzetelne prowadzenie badań naukowych oraz aktywne głoszenie prawdy z nich płynącej, tak by mądrze kształcić kolejne pokolenia, być użytecznym dla społeczeństwa oraz odważnie odpowiadać na wyzwania współczesnego świata. Doskonałość naukowa jest dla nas zawsze najlepszym kompasem. Nasze wartości to: odwaga, ciekawość, zaangażowanie, współpraca i szacunek.