Niby znane słowo...
Przymiotnika kiepski używamy zazwyczaj w odniesieniu do jedzenia, pogody czy samopoczucia. Ktoś miewa kiepski nastrój, humor, kiepską prasę. W jednej z powieści Marka Krajewskiego pt. "Róże cmentarne" możemy znaleźć następujący przykład ilustrujący użycie tego przymiotnika: "Stara toyota Patera była gotowa. Zaniepokoiliśmy się, że nie odbiera pan samochodu. Chyba że zostawia go pan na szrot. - Mechanik roześmiał się. Może byście wzięli na szrot mnie? Słucham? Nieważne. Taki kiepski żart".
Słowniki współczesnej polszczyzny definiują interesujący nas przymiotnik jako 'z trudem spełniający stawiane mu warunki; marny, nędzny, zły', a także 'słaby, chory'. Ten należący do złóż słownictwa wartościującego negatywnie wyraz został uznany za potoczny. W przywołanych znaczeniach zna go większość użytkowników języka polskiego, którzy tak też go potocznie odczuwają.
Przymiotnik ten współcześnie jest mało przejrzysty pod względem budowy słowotwórczej, bo choć bez trudu możemy w nim wydzielić przyrostek -ski, to już znaczenie wyrazu podstawowego, tj. kiep zna niewielu.
...a jednak...
Rzeczownik kiep oznaczający 'osobę, którą mówiący uważa za głupią i nierozgarniętą' uznawany jest za przestarzały i rzadki. Został użyty w powieści Andrzeja Sapkowskiego pt. "Chrzest ognia" w następującym kontekście: "A będziesz się stawiał, kpie jeden - zawarczała znowu Milva - to tak ci przyłożę, że do zimy nas nie zapomnisz!". Kiep pełni tu funkcję wyzwiska, w której występuje już od XVI wieku.
Słowniki historyczne charakteryzują wyraz kiep jako obelżywy oznaczający 'durnia, partacza, człowieka głupkowatego, głupca, błazna, gamonia', jednym słowem - człowieka do niczego. Nie było to wówczas jednak znaczenie podstawowe, gdyż pierwotnie wyraz kiep oznaczał 'żeński narząd płciowy'. Wyłącznie w takim sensie znała go staropolszczyzna (czyli język polski do końca XV wieku).
Okresowo rzeczownik kiep jako żartobliwy oznaczał także kobietę. Na przełomie wieków wyraz kiep miał dość rozbudowaną rodzinę słowotwórczą (oprócz rzeczonego już kiepskiego, słowniki notują takie nieobecne już dziś formy jak kiepstwo 'głupstwo, głupie słowa', kiepściuchny, kiepściejszy, kiepszczyzna, kiepkować 'kpić z kogo' itd.).Jak już wielokrotnie pokazywaliśmy, drogi w życiu poszczególnych słów bywają różnorodne i mogą przebiegać w rozmaitych kierunkach, choć warto wiedzieć, że nie są to kierunki zupełnie przypadkowe. Można wśród nich wskazać liczne prawidłowości.
Wtórne użycia pierwotnych nazw części ciała ludzkiego w funkcji określeń odnoszących się do człowieka nie są niczym niespotykanym. Mamy wśród nich nazwy konotujące wartości pozytywne (by wspomnieć o głowie rodziny czy prawej ręce), jak i negatywne, do których trzeba ba zaliczyć rzeczownik kiep (i pochodny przymiotnik kiepski) czy ten eufemistycznie nazywany czterema literami, oznaczający najogólniej rzecz biorąc nieudacznika.
Zapomniane słowa
Polecamy inne słowa z naszego cyklu - nasi eksperci pisali i mówili już o wyrazach chędożyć i absztyfikant, było też o frymuśnym, fidrygałkach, a także o lebiedze i banialukach. Opisywaliśmy również znaczenia i pochodzenie wyrazów rozbisurmanić, dezabil, charakternik, huncwot i kołomyja.
Uniwersytet Łódzki to największa uczelnia badawcza w centralnej Polsce. Jej misją jest kształcenie wysokiej klasy naukowców i specjalistów w wielu dziedzinach humanistyki, nauk społecznych i ścisłych. Współpracuje z biznesem, zarówno na poziomie kadrowym, zapewniając wykwalifikowanych pracowników, jak i naukowym, oferując swoje know-how przedsiębiorstwom z różnych gałęzi gospodarki. Uniwersytet Łódzki jest uczelnią otwartą na świat - wciąż rośnie liczba studiujących tutaj obcokrajowców, a polscy studenci poznają Europę, Azję, czy wyjeżdżają za Ocean. Uniwersytet jest częścią Łodzi, działa wspólnie z łodzianami i dla łodzian, angażując się w wiele projektów społeczno-kulturalnych.Zobacz nasze projekty naukowe na https://www.facebook.com/groups/dobranauka/
Opracował prof. Rafał Zarębski Redakcja: Centrum Promocji