UŁ komentuje: Zapomniane słowa - Rozbisurmanić

Jeśli ktoś się rozbisurmanił, to znaczy, że się zbytnio rozpuścił, że sobie znacznie pofolgował, pozwolił sobie na zbytnią swobodę, rozzuchwalił się. Ktoś mógł też kogoś rozbisurmanić, czyli kogoś rozpuścić, pozwolić mu na zbyt wiele.

 

Od religii do rozpusty

Czasownik odnosi się do istot żywych, zwykle do ludzi, czasem zwierząt. Zdarza się, że ktoś jest właścicielem rozbisurmanionego psa. W jednym z numerów "Życia Warszawy" z 1961 roku czytamy: "Hollywood, rozbisurmaniony nowymi osiągnięciami techniki, w pogoni za zyskiem nie zwracał uwagi na treść. Na ekranach pojawiły się filmy ukazujące strony życia dotąd uważane za tabu".

Również i w tym kontekście imiesłów rozbisurmaniony, który jest formą czasownika rozbisurmanić, odnosi się do rzeczownika osobowego - Hollywood oznacza tu zbiorowisko ludzi zajmujących się filmem.

Czasownik rozbisurmanić jest formą dokonaną czasownika bisurmanić, który w XVII oznaczał 'nawracać na wiarę mahometańską, turczyć' i pochodził od zapożyczonego do polszczyzny w XVI wieku rzeczownika bisurman (inne historyczne formy tego słowa to m.in. bisurmanin, bisurmaniec, besermaniec, bezerman, basurman, bossurman) 'mahometanin, muzułmanin', który etymologicznie wiąże się z tureckim wyrazem müsulmān 'wyznawca islamu'.

Już w dawnej polszczyźnie słowo bisurmanić mogło mieć znaczenie przenośne 'wieść życie hulaszcze, łobuzować, psocić'. Dziś ten czasownik jest uważany za przestarzały, a częstszą jest jego forma dokonana rozbisurmanić. Znaczenie 'wieść życie rozpustne, hulaszcze, łobuzować' wiąże się ze stereotypowym wyobrażeniem wyznawców islamu, jakie zostało ukształtowane przez naszych chrześcijańskich przodków, którym nie podobało się wielożeństwo muzułmanów.

W przypadku czasowników bisurmanić i rozbisurmanić doszło do przesunięcia znaczeniowego, czyli procesu, który często dokonuje się w języku. Na pierwszy plan wysunął się sens drugorzędny, metaforyczny, natomiast znaczenie podstawowe zostało zapomniane.

Zapomniane słowa

Polecamy inne słowa z naszego cyklu - nasi eksperci pisali i mówili już o wyrazach chędożyć i absztyfikant, było też o frymuśnym, fidrygałkach, a także o lebiedze i banialukach. Opisywaliśmy również znaczenia i pochodzenie wyrazów dezabil, charakternik, huncwot i kołomyja.


Uniwersytet Łódzki to największa uczelnia badawcza w centralnej Polsce. Jej misją jest kształcenie wysokiej klasy naukowców i specjalistów w wielu dziedzinach humanistyki i nauk ścisłych. Współpracuje z biznesem, zarówno na poziomie kadrowym, zapewniając wykwalifikowanych pracowników, jak i naukowym, oferując swoje know-how przedsiębiorstwom z różnych gałęzi gospodarki. Uniwersytet Łódzki jest uczelnią otwartą na świat - wciąż rośnie liczba studiujących tutaj obcokrajowców, a polscy studenci poznają Europę, Azję, czy wyjeżdżają za Ocean. Uniwersytet jest częścią Łodzi, działa wspólnie z łodzianami i dla łodzian, angażując się w wiele projektów społeczno-kulturalnych.

Zobacz nasze projekty naukowe na https://www.facebook.com/groups/dobranauka/


Opracował prof. Rafał Zarębski

Redakcja: Centrum Promocji UŁ