Szlachecki ziomek
Renesans rzeczownika ziomek wiąże się z modyfikacją znaczeniową której on uległ. Doszło w tym przypadku do rozszerzenia znaczenia, powiązanego ze zmianą rejestru stylistycznego. Nie bardzo niegdyś popularny wyraz o zasięgu ogólnym czy może raczej książkowym wkroczył w obszar leksyki slangowej.
Warto bowiem pamiętać, że pierwotnie oznaczał rodaka, kogoś pochodzącego z tej samej ziemi, z tego samego kraju, okolicy, miejscowości, swojaka, tubylca, ponieważ etymologicznie i słowotwórczo ziomek to wyraz pochodzący od rzeczownika ziemia.
Ten podstawowy sens wyrazu ziomek bardzo dobrze oddaje cytat z powieści "Cudna mieszczka" Wiktora Gomulickiego:
"Ziomkowie jesteśmy (…). Rodzi nas nie tylko kraj jeden, ale i jedno miasto".
Zresztą więź etymologiczna przywołanych wyrazów jest bardziej rozbudowana. Spośród innych leksemów należących do tej samej rodziny można wymieć choćby ziemianina, ziemiaństwo, ziomkostwo, ziemniaka, cudzoziemca, poziom, poziomkę i wreszcie żmiję, czyli gada pełzającego po ziemi.
Słowniki dawniejszej polszczyzny jako synonimiczne wobec ziomka odnotowały takie rzeczowniki, jak: ziemianin (który oznaczał szlachcica pochodzącego z danej ziemi), ziemek, ziemak, ziemlak, ziemiec. Żeńskim odpowiednikiem wyrazu ziomek była ziomka.
Na medalu przyznanym Onufremu Kopczyńskiemu, oświeceniowemu autorowi pierwszej napisanej po polsku gramatyki języka polskiego, widniał napis: "Za Gramatykę… ziomkowie".
Jak widać, powrotom wyrazów często towarzyszą różne zmiany sensu i przynależności stylistycznej.
Pamiętaj ziomek!
Wyszukiwarka internetowa dla rzeczownika ziomal podaje prawie 400 tysięcy wyników, ziom - blisko milion, zaś ziomek - prawie 2 i pół miliona, choć jeszcze słowniki dwudziestowieczne nie notowały tych form w popularnych dziś znaczeniach (próżno szukać zioma i ziomala w słowniku Witolda Doroszewskiego, a ziomek ma tu inny sens, o czym niżej).
W Narodowym Korpusie Języka Polskiego możemy znaleźć m. in. takie oto użycia przywołanych wyrazów zaczerpnięte tak z obszaru przestrzeni internetowej, jak i literatury pięknej:
".. wszechświat i ludzka głupota - to chyba Einstein kiedyś powiedział albo jakiś inny mądry ziomek a ja się zgadzam z tym w 100%" (2006),
"Macte animo, zachęcał ozdobny napis na fasadzie budynku szkoły. Śmiało! Dziś bardziej zrozumiałe byłoby hiphopowe graffiti z hasłem "Ruchy, ruchy, ziom!" Zatem śmiało, komisarzu" (Tomasz Konatowski, "Wilcza wyspa", 2006),
"Co ty tu robisz, ziomal? Smoku! - krzyknął z radością posterunkowy" (Marek Krajewski, "Róże cmentarne", 2009).
Omawiane wyrazy są szczególnie popularne w slangu związanym z subkulturą hip-hopową, by zacytować tylko fragment tekstu piosenki "Pamiętaj ziomek", w którym wykorzystano dość obszerny zbiór rodziny słowotwórczej ziomka:
"Ziomuś o swych ziomkach, pamiętaj non toper, przyjaźń dobrze jest wiem że albo serca sopel (…), Pamiętaj mój ziomeczku o wartościach i zasadach" (HDS).
Zakres występowania wyrazów ziomek, ziom, ziomal jest ograniczony głównie do polszczyzny slangowej i potocznej.
Zapomniane słowa
Polecamy inne słowa z naszego cyklu - nasi eksperci pisali i mówili już o wyrazach chędożyć i absztyfikant, było też o frymuśnym, fidrygałkach, a także o lebiedze i banialukach. Opisywaliśmy również znaczenia i pochodzenie wyrazów rozbisurmanić, dezabil, charakternik, huncwot, kiepski, drzewiej i kołomyja.
Uniwersytet Łódzki to największa uczelnia badawcza w centralnej Polsce. Jej misją jest kształcenie wysokiej klasy naukowców i specjalistów w wielu dziedzinach humanistyki, nauk społecznych i ścisłych. UŁ współpracuje z biznesem, zarówno na poziomie kadrowym, zapewniając wykwalifikowanych pracowników, jak i naukowym, oferując swoje know-how przedsiębiorstwom z różnych gałęzi gospodarki. Uniwersytet Łódzki jest uczelnią otwartą na świat - wciąż rośnie liczba uczących się tutaj studentów z zagranicy, a polscy studenci, dzięki programom wymiany, poznają Europę, Azję, wyjeżdżają za Ocean. Uniwersytet jest częścią Łodzi, działa wspólnie z łodzianami i dla łodzian, angażując się w wiele projektów społeczno-kulturalnych.
Zobacz nasze projekty naukowe na https://www.facebook.com/groups/dobranauka/
https://www.facebook.com/groups/dobranauka/
https://www.facebook.com/groups/dobranauka/opracował prof. Rafał Zarębskiredakcja: Centrum Promocji UŁ