Prof. Janusz Sławiński urodził się 15 marca 1934 r. w Warszawie w rodzinie inżyniera Stefana Sławińskiego i Anieli z Trafiszów. Tam też spędził lata okupacji. Maturę uzyskał w roku 1951 w Liceum Ogólnokształcącym TPD. Studiował filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim. Stopień magistra otrzymał w roku 1955. W latach 1956-1962 był stałym współpracownikiem miesięcznika Twórczość, w którym debiutował jako krytyk. Od roku 1956 rozpoczął pracę nauczyciela akademickiego na etacie asystenta w Katedrze Teorii Literatury Uniwersytetu Warszawskiego. Równocześnie pracował w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku oraz w Studium Nauczycielskim w Warszawie.
W roku 1962 podjął pracę jako starszy asystent w Instytucie Badań Literackich PAN. Jednocześnie (do roku 1968). kontynuował pracę dydaktyczną i naukową na UW. Tytuł doktora nauk humanistycznych uzyskał w roku 1964 na Uniwersytecie Warszawskim na podstawie rozprawy Koncepcja języka poetyckiego Awangardy Krakowskiej (Nagroda Naukowa im. Tadeusza Mikulskiego). W tym samym roku otrzymał stanowisko adiunkta w Instytucie Badań Literackich PAN. Od roku 1967 kierował w IBL PAN Pracownią Poetyki Historycznej w IBL PAN, zaś w roku 1972 został kierownikiem Zakładu Systematyki Form Literackich. Był członkiem Kolegium Dyrekcyjnego Instytutu Badań Literackich, a od 1969 członkiem jego Rady Naukowej. Od roku 1969 jest członkiem Komitetu Nauk o Literaturze PAN.
W roku 1972 uzyskał stopień doktora habilitowanego na podstawie książki. Dzieło-język- tradycja (Nagroda Naukowa im. Aleksandra Brücknera). W roku 1983 otrzymał tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego, a w rok później profesora zwyczajnego. Do dziś jest pracownikiem naukowym Instytutu Badań Literackich. W roku 1988 otrzymał Nagrodę Fundacji A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku. Od roku 1989 jest członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. W roku 2000 został wybrany członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności Prof. dr hab. Janusz Sławiński należy do grona najwybitniejszych i najbardziej twórczych polskich literaturoznawców w dziejach tej dyscypliny naukowej.
Od pierwszych swoich rozpraw i studiów, które powstały na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, podjął wysiłki metodologicznego przeformułowania nauki o literaturze w Polsce, która także ze względu na okresu urzędowego marksizmu przeżywała w latach powojennych eklektyczny kryzys. Działania te - wraz z gronem współpracowników - niezwyczajnie konsekwentne - doprowadziły do stworzenia podstaw nowoczesnej teorii literatury, podejmując wcześniejsze tradycje także z polskiego międzywojnia i włączając ją na powrót w konteksty europejskie. Wydany przez niego i dwójkę współpracowników, Michała Głowińskiego i Aleksandrę Okopień-Sławińską, w roku 1962 Zarys teorii literatury (poprzedzony dwiema książkami o podręcznikowym charakterze), który do tej pory miał sześć wydań, określił metodologiczne i merytoryczne ramy nowego literaturoznawstwa na wszystkich poziomach jego poznawczej obecności - od najwyższego, czyli naukowobadawczego - do podstawowego, czyli szkolno-metodycznego. Dopełniało ten Zarys kilkanaście książek i tomów studiów już całkowicie indywidualnych na tyle naukowo wyrazistych, że w rezultacie ukształtowała się z inspiracji prac badawczych Profesora Janusza Sławińskiego metodologiczna szkoła literaturoznawcza rozpoznawalna i opisywana w wielu opracowaniach także za granicą. Złożyły się na nią zarówno rodzime tradycje badań ergocentrycznych zainicjowane jeszcze przed I wojną światową jak i osiągnięcia tzw. rosyjskiej szkoły stylistyki, czeskiego strukturalizmu i tendencje zapoczątkowane badaniami Romana Jakobsona. Powstające w latach sześćdziesiątych, siedemdziesiątych i potem prace Profesora Sławińskiego podejmowały kluczowe problemy nauki o literaturze i interpretacji dzieła literackiego. Są aktualne i inspirujące do dziś o czym świadczą wydane ostatnio w pięciu tomach jego Prace wybrane (1998-2001).
Profesor Janusz Sławiński od samego początku swej drogi akademickiej, najpierw na Uniwersytecie Warszawskim, a potem w Instytucie Badań Literackich PAN, spełnia jedną z najważniejszych w Polsce ról animatora i promotora nauki o literaturze. Z jego inicjatywy powstały cykliczne, coroczne Konferencje teoretyczno-literackie, organizowane przez Instytut Badań Literackich PAN i uniwersyteckie ośrodki literaturoznawcze. Do tej pory odbyło się 31 takich konferencji, które wytyczały główne kierunki badań literackich i ich wymiar metodologiczny, upowszechniając przy tym najnowsze badania nie tylko w Polsce ( w konferencjach tych nierzadko brali bowiem udział badacze czescy i słowaccy). Dokonania konferencji publikowane były w oddzielnych tomach studiów stanowiąc do dziś ważny dorobek polskiego literaturoznawstwa.
Prof. Janusz Sławiński założył i był przez wiele lat redaktorem naczelnym dwumiesięcznika Teksty publikującego studia i rozprawy na aktualne tematy (wiele zeszytów monograficznych), także w sposób bardziej popularny upowszechniając najnowsze tendencje badawcze i analityczne. Z jego inicjatywy i pod jego naczelną redakcją powstała wydawana przez Ossolineum prestiżowa seria Vademecum Polonisty, w której ukazało się wiele fundamentalnych dla polskiego literaturoznawstwa opracowań. W tej serii także ukazał się w roku 1976, pod jego redakcją i z jego współautorstwem, Słownik terminów literackich, dzieło leksykograficzne nie mające sobie równych w światowym piśmiennictwie literaturoznawczym, a to ze względu na konsekwencję metodologiczną, zakres haseł i perspektywę komparatystyczną (dotąd trzy wydania). Jego wersja popularna - szkolna miała 14 wydań!
Od roku 1969 jest redaktorem, bodaj najważniejszej w polskiej wiedzy o literaturze i prestiżowej serii wydawniczej Z Dziejów Form Artystycznych w Literaturze Polskiej, w której do tej pory wydano 87 tomów! Poza tą serią, pod jego redakcją, ukazało się ponadto jeszcze kilkadziesiąt innych cennych opracowań zbiorowych. Jego rozprawy były przekładane na język angielski, francuski, hiszpański, włoski, niemiecki, czeski, węgierski i serbo-chorwacki. W latach osiemdziesiątych redagował, wychodzące poza cenzurą, czasopisma Kultura Niezależna i Almanach Humanistyczny. Publikował też w innych czasopismach niezależnych.. Profesor Janusz Sławiński od dziesiątków lat pełni rozmaite funkcje w instytucjach i placówkach organizujących polskie życie naukowe. Pomijając już rozliczne i ważne funkcje w Instytucie Badań Literackich PAN i Komitecie Nauk o Literaturze PAN należy wymienić tu, powstałe m.in. z jego inicjatywy w roku 1981 Towarzystwo Popierania i Krzewienia Nauk - dalej - funkcje w Komitecie Badań Naukowych (Profesor Janusz Sławiński był Przewodniczącym Zespołu do Spraw Polityki Wydawniczej) oraz Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej (Przewodniczący Rady Fundacji i członek Rady Wydawniczej Monografii Fundacji). W roku 1995 pełnił także funkcję Przewodniczącego Komitetu Organizacyjnego Zjazdu Polonistów.