Zdjęcie badanego kręgu ludzkiego ze złamaniem
Spondyloliza zmęczeniowa - pęknięcie zmęczeniowe kręgosłupa
Spondyloliza to specyficzne złamanie piątego kręgu lędźwiowego. Powstaje ono zwykle w wyniku długotrwałego przeciążania kręgosłupa, a więc, jak sądzono dotychczas, stanowi dowód na wykonywanie ciężkiej, powtarzalnej pracy fizycznej. U dawnych rolników, rzemieślników czy zbieraczy drewna pojawiało się w wyniku wielokrotnych skłonów i prostowania pleców, np. podczas młócenia zboża czy obróbki skór. Antropolodzy porównywali naszych przodków do dzisiejszych Inuitów lub członków tradycyjnych społeczności, u których podobne zmiany nadal się obserwuje.
Jednak nowe badania przeprowadzone na populacjach archeologicznych z regionu Brześcia Kujawskiego sugerują, że to nie cała prawda.
Czy naprawdę to tylko praca fizyczna?
Okazuje się, że nie tylko ciężka praca mogła być przyczyną tego urazu. Dzięki nowoczesnym technikom, takim jak skanowanie 3D i analiza kształtu kręgów metodą morfometrii geometrycznej, naukowcy odkryli, że osoby z spondylolizą często miały... anatomiczną skłonność do tego urazu.
Zdjęcie skanu 3D kręgu lędźwiowego, na który naniesiono znaczniki (tzw. landmarki), które służą do badania zmian kształt
Kręgi osób, u których wystąpiło złamanie, różniły się od tych osób zdrowych. Zauważono między innymi:
- dłuższy i niżej osadzony wyrostek kolczysty, który mógł uciskać kręg znajdujący się poniżej,
- mniejsze powierzchnie stawowe, ograniczające kontakt i stabilność kręgów,
- większą odległość między wyrostkami stawowymi a trzonem kręgu, co zwiększało ruchomość i ryzyko niewłaściwego ustawienia kręgu.
Innymi słowy: budowa kręgosłupa niektórych osób już od urodzenia predysponowała je do kontuzji. A praca fizyczna mogła być tylko dodatkowym czynnikiem, który uraz przyspieszał.
Nowe spojrzenie na życie dawnych społeczeństw
Wyniki tych badań pokazują, że dotychczasowe założenia, traktujące spondylolizę zmęczeniową jako prosty dowód na intensywną pracę fizyczną, jest zbyt uproszczone. Aby właściwie zinterpretować ślady w kościach naszych przodków, trzeba uwzględniać również ich indywidualne cechy anatomiczne.
To ważna informacja dla antropologów, którzy na podstawie szkieletów próbują rekonstruować styl życia dawnych populacji. Nasze wyobrażenie o „zmęczonych” życiem rolnikach i rzemieślnikach może wymagać korekty.
Kości - nie tylko świadectwo śmierci, ale i życia
Badania prowadzone na populacjach z Brześcia Kujawskiego udowadniają, że szkielet to nie tylko „pozostałość po człowieku” - to także jego biografia. Każde złamanie, ślad urazu czy zmiana zwyrodnieniowa to zapis życia danej osoby: jej pracy, codziennych czynności, a także indywidualnych ograniczeń ciała.
Nowoczesne techniki, jak morfometria geometryczna, pozwalają dziś „czytać” kości precyzyjniej niż kiedykolwiek wcześniej. A każda nowa analiza pozwala zajrzeć głębiej w codzienność ludzi sprzed setek lat.
Wygenerowane przez komputer kształty średnie kręgów ze złamaniem (spondylolitic)
Wygenerwane przez komputer kształty średnie kręgów z grupy zdrowej (normal)
Opisane badania zostały przeprowadzone przez dr Joannę Mietlińską-Sauter i realizowane są w ramach projektu pt. „Budowa morfologiczna kręgu a predyspozycja do wystąpienia spondylolizy zmęczeniowej w populacji ludzkiej - badania geomorfometryczne na materiale szkieletowym”. Wyniki tych analiz rzucają nowe światło na interpretację zmian przeciążeniowych kręgosłupa w dawnych populacjach i podkreślają konieczność uwzględniania indywidualnych predyspozycji anatomicznych w badaniach paleopatologicznych.
dr Joanna Mietlińska-Sauter to młodsza specjalistka w Katedrze Antropologii WBiOŚ. Jej zainteresowania naukowe koncentrują się wokół paleopatologii i geomorfometrii.
Materiał i zdjęcia: dr Joanna Mietlińska-Sauter, Katedra Antropologii, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska UŁ
Redakcja: Kacper Szczepaniak, Centrum Promocji, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska UŁ
