Pamięć jest procesem, na który składa się rejestrowanie (zapamiętywanie), przechowywanie oraz odtwarzanie (przypominanie). Chociaż dokładne mechanizmy pamięci nie są do końca znane, a znaczna część informacji jest "zapominana" już po 24h od momentu uczenia się, to jednak dysponujemy pewną wiedzą oraz metodami pozwalającymi na szybsze i łatwiejsze przyswajanie i przypominanie sobie zapamiętywanego materiału.
Trwałość zapisywanych w pamięci informacji jest warunkowana przez wiele czynników. Niezbędna w procesie uczenia się jest koncentracja uwagi, dzięki niej możliwe jest dotarcie informacji do pamięci długotrwałej. Jednak, jak wynika z badań, już po 30-45 minutach uwaga gwałtownie spada i dalsza nauka staje się mniej efektywna. Dlatego tak ważne są krótkie przerwy (około 5-8 minut). Znaczenie ma również kolejność uczonych się treści. Na początku nauki efektywność jest największa (efekt pierwszeństwa), następnie spada i po pewnym czasie wzrasta (efekt świeżości). Bardzo ważne jest również rozłożenia nauki w czasie i powtarzanie. Wyniki eksperymentu przeprowadzonego przez Harvard Busines Scholl jednoznacznie wskazały, że pracownicy, którzy przed końcem pracy robili podsumowanie i wyciągali wnioski z pracy osiągnęli wyższe efekty o 23%.
Proces zapamiętywania wspomaga również zainteresowanie, motywacja i poziom aspiracji. Czynniki te stanowią pewien rodzaj "siły napędowej". Wiedza, którą student chce mieć ponieważ wzbudza jego zainteresowanie, bez problemu zostaje zapamiętana. Istotne znaczenie ma również stan emocjonalny podczas przyswajania wiedzy.
Termin efektywne uczenie oznacza łatwość w przyswajaniu informacji oraz skuteczne wykorzystanie podsiadanej wiedzy. Badania pokazały, że zdolność efektywnego uczenia się jest związana z wyobraźnią oraz umiejętnością tworzenia asocjacji. Warto wiec skorzystać ze znanych już od starożytności mnemotechnik, dzięki którym filozofowie greccy i rzymscy retorycy, z pamięci wykłaszali bardzo długie przemowy podczas zgromadzeń.
Mnemotechniki to sposoby ułatwiające kodowanie i odtwarzanie nowych informacji. Podstawą stosowania mnemotechnik są skojarzenia, wyobraźnia, wizualizacja, uporządkowanie, wykorzystanie rymu i rytmu. Łańcuchowa metoda skojarzeń, to najpopularniejsza z mnemotechnik. Pozwala ona na łączenie treści których się uczymy, dzięki czemu możliwe staje się zapamiętanie długich list przedmiotów wraz z charakterystycznymi cechami, w chronologicznym układzie. Istotą tej techniki jest kojarzenie ze sobą w pary poszczególnych elementów do zapamiętywania, na skutek czego powstaje łańcuch skojarzeń. Istotne jest jednak, aby skojarzenia były dynamiczne, przejaskrawione, śmieszne lub dziwaczne. Im bardziej nietypowe, tym lepiej. Kolejna mnemotechnika - system zakładek pamięciowych, tzw. metoda słów- wieszaków, polega na wykorzystaniu znanego tekstu jako szkieletu do nowej informacji, która ma być zapamiętana. Aby korzystać z niej trzeba stworzyć zestaw wieszaków, dobrze go zapamiętać wykorzystując wyobrażenia wzrokowe, a następnie - za ich pomocą wiązać zapamiętywane treści z wieszakami. Wykorzystując tę metodę w 1997 roku w Sobieszewie pobito rekord w zakresie zapamiętywania, który został wpisany do księgi rekordów Guinnessa. Słuchaczki Studium Doskonalenia Zdolności Poznawczych zapamiętały - 999 liter i 996 cyfr losowo wybranych przez komputer.
Metody pomocne w zapamiętywaniu nazw krain geograficznych, rzek, miast, nazwisk czy planet to akronimy (tzw. skrótowce) oraz technika pierwszej litery. Akronim polega na utworzeniu nowego słowa lub wyrażenia z pierwszych liter innych wyrazów, których się uczymy. Metoda pierwszych liter polega na utworzeniu zdania, z pierwszych liter słów, które chcemy zapamiętać. Znane są również mnemotechniki ułatwiające proces uczenia się słówek z języków obcych czy zapamiętywania dat.
Alternatywą dla linearnych notatek pozbawionych koloru, przestrzeni czy kojarzenia jest "mapa myśli", zaprezentowana po raz pierwszy przez Tonego Buzana - narzędzie dzięki któremu możliwe jest stworzenie graficznej reprezentacji informacji, ułatwiające proces strukturalizacji, organizacji i zapamiętywania materiału. Technika ta została opracowana podczas badań nad zapamiętywaniem i odtwarzaniem informacji, początkowo była traktowana jako mnemotechnika, jednak z czasem ewoluowała w technikę twórczego myślenia wielokierunkowego. Obecnie na rynku możemy spotkać szereg programów do tworzenia map myśli.
W podsumowaniu warto przytoczyć wyniki raportu opublikowanego w Psychological Science in the Public Interest dotyczącego skuteczności stosowanych technik uczenia się. Badanie pokazało, iż najbardziej efektywne jest stosowanie praktycznych testów, quizów, kart obrazowych. Bardzo ważna jest nauka w pewnych odstępach czasowych. "Wkuwanie" tuż przed egzaminem może dać pozytywny efekt na egzaminie, ale tak przyswojona wiedza "szybko znika z pamięci".
Materiał przygotowała: dr Marta Znajmiecka-Sikora, Instytut Psychologii, WNoW UŁ