Przestarzały negliż
Dezabil, parapluj, desusy, pularda to już dziś prawie w ogóle nieużywane wyrazy pochodzenia francuskiego. O tym jak silny był niegdyś - zwłaszcza w XVIII i XIX wieku - wpływ języka francuskiego jako znamionującego wyższą kulturę na polszczyznę, nikogo uświadamiać nie trzeba. W tym czasie przenikały do naszego języka bardzo liczne galicyzmy, czyli właśnie wyrazy pochodzenia francuskiego. Zresztą były to nie tylko pojedyncze słowa, ale często i całe konstrukcje składniowe, które odwzorowywały francuskie schematy czy związki frazeologiczne.
W słownikach współczesnej polszczyzny rzeczownik dezabil 'niekompletne ubranie, w którym ze względów obyczajowych nie należy pokazywać się obcym' określany jest zwykle kwalifikatorami 'książkowy', 'dawny', 'przestarzały', a także 'żartobliwy'.
Przypadek "Kilera"
O takim właśnie żartobliwym charakterze świadczyć może choćby jedno z nieczęstych współczesnych użyć tego słowa. Posłużyli się nim autorzy (Juliusz Machulski, Piotr Wereśniak, Ryszard Zatorski) książki "Kiler", wydanej w 1998 r., w której znalazł się scenariusz dość popularnej swego czasu polskiej komedii z Cezarym Pazurą w roli głównej.
Budując atmosferę pomiędzy dwojgiem bohaterów filmu, autorzy scenariusza piszą: "Słychać nastrojową muzykę. Ewa w seksownym dezabilu (bokserki i podkoszulek) siedzi za biurkiem, przy laptopie. Pracuje. Za nią, poddając się nastrojowi muzyki, operator Jarosław, tańcząc rozpina guziki jedwabnej koszuli, ukazując opalony, dorodny tors, na którym lśni gruby, srebrny łańcuch ze znakiem zodiaku - powiedzmy Skorpionem".
Poza tym trudno znaleźć cytaty ze współczesnych tekstów, w których wystąpiłby ten wyraz.
Rzeczownik i czasownik
Rzeczowniki dezabil oraz zdrobnienie dezabilka, jako pochodzące od franc. déshabillé, zostały odnotowane w Słowniku warszawskim w znaczeniu 'ubiór damski domowy, ranny albo nocny, negliż'. Autorzy słownika zamieścili w nim także czasownik należący do tej samej rodziny słowotwórczej dezabilować (franc. déshabiller) 'rozbierać się, negliżować się' oraz pochodzący od tegoż czasownika rzeczownik dezabilowanie się.
Jako nazywający rodzaj rannego ubioru damskiego lub negliż rzeczownik dezabil został odnotowany także w Słowniku ilustrowanym języka polskiego M. Arcta, wydanym w Warszawie w 1916 roku.
Dopiero w słowniku W. Doroszewskiego, który ukazał się w 2. połowie XX wieku dezabil odnosi się do 'swobodnego, domowego ubioru rannego lub nocnego; negliżu, stroju negliżowego' już nie tylko kobiecego. Świadczy to o rozszerzeniu znaczenia słowa. Wtedy też prawdopodobnie nastąpiło przesunięcie stylistyczne interesującego nas rzeczownika, który jako przestarzały stał się wyrazem żartobliwym.
Zapomniane słowa
Polecamy inne słowa z naszego cyklu - nasi eksperci pisali i mówili już o wyrazach chędożyć i absztyfikant, było też o frymuśnym, fidrygałkach, a także o lebiedze i banialukach. Opisywaliśmy również znaczenia i pochodzenie wyrazów huncwot i kołomyja.
Uniwersytet Łódzki to największa uczelnia badawcza w centralnej Polsce. Jej misją jest kształcenie wysokiej klasy naukowców i specjalistów w wielu dziedzinach humanistyki i nauk ścisłych. Współpracuje z biznesem, zarówno na poziomie kadrowym, zapewniając wykwalifikowanych pracowników, jak i naukowym, oferując swoje know-how przedsiębiorstwom z różnych gałęzi gospodarki. Uniwersytet Łódzki jest uczelnią otwartą na świat - wciąż rośnie liczba studiujących tutaj obcokrajowców, a polscy studenci poznają Europę, Azję, czy wyjeżdżają za Ocean. Uniwersytet jest częścią Łodzi, działa wspólnie z łodzianami i dla łodzian, angażując się w wiele projektów społeczno-kulturalnych.
Zobacz nasze projekty naukowe na https://www.facebook.com/groups/dobranauka/
Zapraszamy na stronę Biura Prasowego UŁ: https://biuroprasowe-uni-lodz.prowly.com/
Opracował: prof. Rafał Zarębski
Redakcja: Centrum Promocji UŁ