Japonią interesuję się już od kilkunastu lat. Z początku była to fascynacja prozą i poezją, szeroko pojętą kulturą i folklorem, a samą sztuką „na poważnie” zaczęłam się zajmować dopiero na studiach. W swojej pracy magisterskiej pisałam o tradycji i nowoczesności w japońskim rzemiośle, przy okazji poruszając temat wzajemnego oddziaływania na siebie sztuki Japonii i sztuki świata zachodniego. W ramach doktoratu postanowiłam te wątki rozwinąć, skupiając się jednak przede wszystkim na tym, co działo się i dzieje się nadal w Japonii oraz jak pewne wydarzenia, zmiany wpływają na rozwój japońskiej myśli projektowej.
- wyjaśnia doktorantka.
Kształtowanie się „stylu japońskiego”
Od zakończenia okresu polityki izolacjonizmu w 1868 roku, przez czas reform Meiji, obie wojny światowe, ekonomiczny Bubble Period w latach 80., aż do czasów współczesnych w Japonii wydarzyło się naprawdę wiele. Właśnie te przemiany – nie tylko stricte artystyczne czy estetyczne, ale i społeczne, ekonomiczne, historyczne kształtowały (i wciąż kształtują) rozwój japońskiego rzemiosła, a później również designu.
To, co dziś nazywamy „stylem japońskim” w szeroko pojętym wzornictwie to ciekawa mieszanka – wypadkowa wpływów lokalnych i zagranicznych, tradycyjnego rzemiosła i nowoczesnej myśli technologicznej, piękna i utylitarności. Granica pomiędzy rzemiosłem a designem jest niezwykle trudna do zarysowania.
– dodaje Aleksandra Cieśliczka.
Czym jest sztuka użytkowa?
W kontekście japońskiej myśli projektowej badacze i kuratorzy sztuki zadają sobie pytania:
- Gdzie kończy się sztuka, a zaczyna zwykły przedmiot?
- Czy taka granica w ogóle istnieje? Czy można ją ustalić?
- Czy to jeszcze rzemiosło, czy może już produkt?
Oczywiście, są to pytania w zasadzie bez jednoznacznej odpowiedzi.
Sztuka użytkowa stanowi dla mnie ciekawy temat, bo właściwie balansuje na krawędzi – łączy myśl artystyczną z zazwyczaj przyziemnym przeznaczeniem, aspekt wizualny z funkcjonalnością. Ten rodzaj twórczości odbieram jako bardzo ludzki, bliski człowiekowi, trochę intuicyjny, ale nadal złożony. Rzemiosło w zasadzie często funkcjonuje nieco poza głównym nurtem historii sztuki, a w świadomości przeciętnego człowieka rzadko w ogóle jest postrzegane jako dziedzina sztuki. Zauważyłam jednak, że w ostatnich latach coraz częściej motyw wzornictwa powraca, nie tylko w publikacjach naukowych czy muzealnych wystawach, ale również w bardziej ogólnych, społecznych dyskusjach, co bardzo cieszy.
Istota kontekstu
Należy pamiętać, że w przypadku badań nad sztuką niezwykle istotną rzeczą jest kontekst. O przyjętej przez siebie postawie badawczej nasza doktorantka opowiada w ten sposób.
Tłumaczy Aleksandra Cieśliczka:
Staram się zbudować szerszą perspektywę. Pozwala mi na to prześledzenie i rozpatrzenie relacji, które zachodzą pomiędzy poszczególnymi dziedzinami życia a sztuką użytkową. Dzięki temu często odkrywam nieoczywiste korelacje. A warto zaznaczyć, że kiedy pisze się o sztuce japońskiej, to nietrudno o pewne uproszczenia, dalsze utrwalanie uogólnionych, często nieaktualnych już informacji czy wręcz stereotypów. Istnieje zresztą dziś pewna tendencja do doszukiwania się w japońskich produktach ponadczasowej, niematerialnej esencji tamtej kultury, co oczywiście jest nadinterpretacją – dość często zręcznie wykorzystywaną jako chwyt marketingowy. Na szczęście w trakcie swoich poszukiwań i kwerend natrafiłam na wiele publikacji, artykułów oraz wystaw, które pomogły mi przełamać schematy myślowe, pokazały inną perspektywę i zupełnie świeże spojrzenie.
Plany badawcze
Aleksandra Cieśliczka rozplanowała na najbliższe 4 lata doktoratu liczne kwerendy krajowe i zagraniczne oraz kilka wyjazdów – między innymi do Wielkiej Brytanii, gdzie znajduje się jeden z najlepszych ośrodków zajmujących się sztuką i kulturą japońską – Sainsbury Institute for the Study of Japanese Arts and Cultures, ale i oczywiście do samej Japonii.
Podsumowuje laureatka:
Niestety, tak jak wielu innym młodym badaczom, pandemia i mnie pokrzyżowała plany. Czekając na poprawę sytuacji, staram się więc opracowywać materiał, korzystając ze zgromadzonej bibliografii, zasobów źródeł i baz internetowych, licznych artykułów czy wykładów zamieszczonych online. Udało mi się także wziąć udział w The Online Summer Programme in Japanese Cultural Studies organizowanym właśnie przez wspomniany wcześniej Sainsbury Institute, jak również w kilku konferencjach. Rozpoczęłam naukę japońskiego na kursie językowym, a dodatkowo przez pół roku miałam też okazję sprawdzić się w roli nauczyciela historii sztuki w Liceum Plastycznym.
Granty IDUB UŁ
Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza UŁ to konkursy grantowe, w ramach których Uniwersytet Łódzki finansuje pomysły badawcze swoich naukowców i doktorantów. Poprzez wspieranie ich w uprawianiu dobrej nauki uczelnia realizuje strategię dążenia do doskonałości badawczej we wszystkich dziedzinach i dyscyplinach. Konkursy służą także umiędzynarodowieniu - rozwijaniu i zacieśnianiu współpracy uniwersytetu z badaczami z zagranicy. W ramach grantów skierowanych do naukowców spoza uczelni do zespołu UŁ dołączają doświadczeni i młodzi badacze. Sprzyja to fuzji doświadczeń i podnoszeniu potencjału naukowego uniwersytetu, wspiera nawiązywanie kontaktów i mobilność pracowników.
Granty są finansowane w ramach zwiększonej o 2% subwencji dla uczelni, które w 2019 roku przystąpiły do konkursu (IDUB). Uniwersytet Łódzki będzie otrzymywał dodatkowe środki na badania naukowe do 2026 roku. Wewnętrzne konkursy grantowe są realizowane od 2020 roku.
Obecnie, w II edycji kwotą ponad 3 miliona złotych dofinansowano młodych, doświadczonych badaczy oraz doktorantów w takich konkursach grantowych, jak: IDUB UŁ „Granty dla młodych i doświadczonych badaczy” oraz „Doktoranckie granty badawcze”.
Materiał: mgr Aleksandra Cieśliczka, prof. Aneta Pawłowska, Wydział Filozoficzno-Historyczny UŁ
Redakcja: Mateusz Grabowski, Centrum Obsługi Studentów i Doktorantów