Niewielkie, ale kluczowe: Rola stawów w ekosystemach
Na świecie istnieje około 300 milionów stawów – niewielkich, płytkich zbiorników wodnych. W Europie można je znaleźć w różnej formie i rozmiarze, często stworzone przez człowieka do celów takich jak produkcja żywności, nawadnianie czy rekreacja. Korzyści, jakie czerpiemy ze stawów, to tak zwane usługi ekosystemowe.
Ale stawy to znacznie więcej niż tylko użyteczne dla ludzi zbiorniki. Zarówno te naturalne, jak i sztuczne są kluczowymi siedliskami dla niezliczonych gatunków. Szczególnie ważne są dla owadów wodnych, które przechodzą w nich swój rozwój, żywiąc się m.in. glonami. Te glony są niezwykłym źródłem niezbędnych dla życia składników odżywczych, w tym cennych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3. Owady gromadzą je w swoich ciałach, a ich profil tłuszczowy jest zupełnie inny niż u owadów lądowych.
Most między wodą a lądem
Kiedy owady wodne przekształcają się w dorosłe, latające osobniki, opuszczają stawy. Wraz z nimi w powietrze wylatują cenne składniki odżywcze, które owady zabierają ze sobą. Te substancje są następnie przenoszone do ekosystemów lądowych. Drapieżniki, takie jak ptaki, nietoperze, pająki czy jaszczurki, polują na te owady, wchłaniając kwasy tłuszczowe, które są im niezbędne do przetrwania, wzrostu i rozmnażania.
Opis zdjęcia: Muscidae
W ten sposób stawy stają się kluczowym ogniwem, które wspiera bioróżnorodność i zdrowie ekosystemów lądowych. Liczne badania wykazały korzystny wpływ takiego dopływu składników odżywczych, na przykład na kondycję ptasich piskląt.
Ten łańcuch zależności podkreśla, jak cenna jest ochrona i tworzenie nowych stawów, nawet tych małych, w ogrodach czy parkach. Mają one ogromny wpływ na bioróżnorodność, która niestety maleje pod wpływem globalnych zmian. Wartość stawów wciąż pozostaje niedoceniana w kontekście ich roli dla całego środowiska.
Projekt EUROPONDS: Badanie powiązań
W ramach międzynarodowego projektu badawczego EUROPONDS (finansowanego przez stowarzyszenia zajmujące się limnologią, czyli nauką o wodach śródlądowych), ponad 70 młodych naukowców zbadało ilości oraz bioróżnorodność owadów wylatujących ze stawów w 19 krajach Europy. Celem było również określenie, ile cennych kwasów omega-3 dostarczają one drapieżnikom lądowym.
Nasze badania wykazały duże zróżnicowanie w ilości biomasy i PUFA eksportowanej ze stawów. Eksport ten spadał wraz ze wzrostem szerokości geograficznej. Pora roku również miała znaczenie – najniższe wartości odnotowano zimą, szczególnie w regionach, gdzie stawy zamarzają. Potwierdziły się także inne zależności:
- Temperatura wody była kluczowym czynnikiem wpływającym na eksport owadów. Największe wartości notowano w okolicach 22°C. To pokazuje, jak wrażliwe są te ekosystemy na zmiany klimatu.
- Różnorodność taksonomiczna owadów w danym stawie była istotna dla zróżnicowanego eksportu PUFA.
- Stan troficzny stawu, zależny od sposobu zagospodarowania otaczających terenów, również miał wpływ na eksport, co podkreśla znaczenie odpowiedniego zarządzania.
Maksymalne wartości eksportu zarejestrowano w Polsce, w jednym z badanych stawów latem, gdzie dziennie wylatywało nawet 66 gramów kwasów omega-3!
Przyszłość młodych limnologów
Projekt EUROPONDS nie tylko dostarczył ważnych danych, ale również zbudował sieć młodych naukowców z całej Europy. Dzięki dwuletniej współpracy powstała silna grupa, gotowa do podjęcia przyszłych wyzwań związanych z ochroną bioróżnorodności wód słodkich.
Założenia projektu i jego wyniki nagrodziło kilka federacji limnologicznych, co potwierdza znaczenie badań i wagę postawionej tezy o roli stawów w ochronie ekosystemów.
„Udział w projekcje Europonds był dla mnie jednym z kilku ważnych kroków w mojej karierze naukowej. Pozwolił zapoznać się z nowymi technikami badawczymi, prowadzić badania naukowe w dotychczas nieosiągalnej dla mnie skali, a także nawiązać międzynarodowe kontakty naukowe z niezwykle zmotywowanymi badaczami na podobnym etapie kariery naukowej” - zaznacza Dr Dariusz Halabowski
Międzynarodowy prestiż projektu
Projekt został nagrodzony przez European Federation for Freshwater (EFFS) we współpracy z EFYR (European Fresh and Young Researchers) oraz FBFW (Fresh Blood for Fresh Water). Finansowanie zapewniły: Association Française de Limnologie (AFL), Vereinigung Österreichischer LimnologInnen (SIL Austria), Associazione Italiana di Oceanologia e Limnologia (AIOL), Asociación Ibérica de Limnología/Associação Ibérica de Limnologia (AIL), Deutsche Gesellschaft für Limnologie e.V. (DGL), Freshwater Biological Association (FBA), Hrvatsko Udruženje Slatkovodnih Ekologa (HUSEK), Magyar Hidrológiai Társaság (MHT), Polskie Towarzystwo Hydrobiologiczne (PTH), Schweizerische Gesellschaft für Hydrologie und Limnologie / Société Suisse d'Hydrologie et de Limnologie / Società Svizzera di Idrologia e Limnologia (SSHL).
Biogram naukowca
Dr Dariusz Halabowski – pracownik naukowy Katedry Ekologii i Zoologii Kręgowców, którego zainteresowania naukowe koncentrują się na ekologii wód słodkich, ze szczególnym uwzględnieniem dynamiki ewolucyjnej gatunków wodnych, interakcji z gatunkami inwazyjnymi oraz ochrony bioróżnorodności. Skupia się na badaniu procesów koewolucyjnych różanki z małżami słodkowodnymi, ich biologii i ekologii oraz wpływie przekształceń i presji antropogenicznych na ekosystemy wodne i organizmy w nich żyjące.
Zdjęcia i materiały: dr Dariusz Halabowski
Redakcja: Mateusz Kowalski (Centrum Promocji, WBiOŚ UŁ)
