Biografia Janion od samego zarania naznaczona była wielką historią. Urodziła się w Wigilię 1926 r. na Wileńszczyźnie. W Wilnie, najpierw okupowanym przez sowietów, później zaś przez hitlerowców, spędziła okres II wojny światowej. W tym czasie była łączniczką działającego przy Armii Krajowej podziemnego Związku Harcerstwa Polskiego. Po wojnie studiowała polonistykę na Uniwersytecie Łódzkim. Od 1948 rozpoczęła pracę w Instytucie Badań Literackich PAN. Podczas wydarzeń '68 badaczka stała w skrajnej opozycji wobec popieranej przez część środowiska naukowego kampanii antysemickiej. Nie uszło to uwagi Władzy, która nieprzychylnie patrzyła przede wszystkim na jej działalność dydaktyczną. Janion prezentowała bowiem tradycję literacką - szczególnie romantyczną - zawsze w kontekście rewolucyjnym i wolnościowym. Dlatego 1968 r. została zwolniona z Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Gdańsku, zaś w 1978 usunięta z PZPR za podpisanie aktu założycielskiego niezależnego Towarzystwa Kursów Naukowych. Była również sygnatariuszką Apelu '64 - aktu poparcia strajkujących robotników Sierpnia'80. Działalność naukową Janion wyróżniało zawsze jej zaangażowanie etyczne: niezgoda na zło i wynikające z niej wykluczenie. Z taką samą siłą dekonstruowała narodowe fantazmaty doby romantyzmu i totalitarne zapędy Władzy Ludowej.
Gorączka romantyczna
Janion znana jest przede wszystkim jako wybitna specjalistka z zakresu polskiego i europejskiego romantyzmu. Dla autorki Niesamowitej Słowiańszczyzny twórczość Mickiewicza, Słowackiego i Krasińskiego stanowiła początek polskiej nowoczesności. W jej opinii to z Dziadów, Konrada Wallenroda, twórczości genezyjskiej i Przedświtu narodziła się nowa koncepcja polskiej tożsamości. Jak jednak zauważała badaczka, koncepcja ta miała odcienie skrajne, niebezpieczne i demoniczne. Stąd jej studia nad pokoleniem Wallenrodów - straconych biografii pokolenia polskich powstań XIX wieku - zaangażowanego w z góry przegraną walkę polityczną. Z kolei w studium Wobec zła analizowała zjawisko zła i sataniczności jako istotnych, choć wypartych elementów polskiej tożsamości (nie tylko) romantycznej. Niesamowita Słowiańszczyzna to zaś fascynująca podróż ku naszym wyśnionym korzeniom. Bowiem Polak-Słowianin to wnuk potulnego Piasta-Kołodzieja, czy może diabolicznego Masława? Janion nigdy nie oferowała łatwych odpowiedzi na takie pytania. Jej celem nie było tworzenie kojących narracji, lecz coś znacznie ważniejszego. Twórczość Janion zogniskowana jest bowiem wokół postulatu poznawania i integrowania wypartych elementów naszej tożsamości. Łatwiej jest bowiem zapanować nad złem w nas, które sobie uświadamiamy i tym samym potrafimy przekroczyć.
Transgresje
Legendarne stały się seminaria prowadzone przez Janion w IBL PAN oraz na Uniwersytecie Gdańskim. Ich pokłosiem był unikalny cykl Transgresje: Galernicy wrażliwości, Odmieńcy, Osoby, Maski i Dzieci. To fascynująca wyprawa ku nowym metodologiom, perspektywom czytania i odczuwania. Janion burzyła skostniałe konwencje, zapraszając swoich uczniów i czytelników do poznania innych punktów widzenia. Inność (religijna, kulturowa, płciowa, seksualna) otwiera - według badaczki - horyzonty nowych doświadczeń. Buduje wrażliwość na tych, którzy w oficjalnych narracjach byli i - jak najlepiej pokazują to ostatnie wypadki - wciąż są odrzucani. Owa wrażliwość miała według Janion służyć nowemu modelowi polskiego patriotyzmu: pozbawionego lęku przed innością, świadomego swoich korzeni i powinności. Ten model najlepiej wyraża tytuł jej wydanej u progu millenium książki: Do Europy tak, ale z naszymi umarłymi.
Życie pośmiertne Konrada Wallenroda
Maria Janion pozostawiła po sobie bogate grono naukowców i działaczy. Jej dzieła bowiem to nie tylko wybitne studia z zakresu literaturoznawstwa i historii idei, ale przede wszystkim moralne manifesty. Działalność Janion wciąż pokazuje, że polskość nie jest zamkniętym i skostniałym zestawem dogmatów. Dla Janion polskość jest potencjalnością - ciągłą ewolucją ku nowym formom życia kulturalnego i społecznego - sterowaną przez galerników wrażliwości.
[i] Śródtytuły nawiązują do tytułów rozpraw autorstwa Marii Janion.
Uniwersytet Łódzki to jedna z największych polskich uczelni. Misją UŁ jest kształcenie wysokiej klasy naukowców i specjalistów w wielu dziedzinach humanistyki, nauk społecznych, przyrodniczych, ścisłych, nawet medycznych. UŁ współpracuje z biznesem, zarówno na poziomie kadrowym, zapewniając wykwalifikowanych pracowników, jak i naukowym, oferując swoje know-how przedsiębiorstwom z różnych gałęzi gospodarki. Uniwersytet Łódzki jest uczelnią otwartą na świat - wciąż rośnie liczba uczących się tutaj studentów z zagranicy, a polscy studenci, dzięki programom wymiany, poznają Europę, Azję, wyjeżdżają za Ocean. Uniwersytet jest częścią Łodzi, działa wspólnie z łodzianami i dla łodzian, angażując się w wiele projektów społeczno-kulturalnych.
Zobacz nasze projekty naukowe na https://www.facebook.com/groups/dobranauka/
Redakcja: Centrum Promocji UŁ