W tomie:
Doktor Ireneusz Jakubowski (1952–2020)
Anna Pikulska-Radomska
Ireneusz Jakubowski łączył w życiu zawodowym dwie pasje: prawo i muzykę. Był pasjonatem historii Polski, mnóstwo czytał i bardzo dużo wiedział. Jako prawnik koncentrował się na historii prawa rzymskiego oraz poglądach na prawo i jego nauczanie w Polsce. Jako solista na wielu scenach w kraju i za granicą śpiewał największe partie tenorowe w światowej literaturze muzycznej.
Estetyczne fundamenty polityki w koncepcji Wilhelma von Humboldta
Maciej Chmieliński
Przedmiotem artykułu jest oparta na estetycznej idei samodoskonalenia (niem. Bildung) koncepcja polityczna przedstawiciela preromantyzmu niemieckiego Wilhelma von Humboldta. Autor zwraca uwagę, że charakterystyczna dla preromantyzmu i romantyzmu niemieckiego koncepcja estetyczna wprowadziła nowy paradygmat w zakresie postrzegania twórczości artystycznej. Klasyczna wizja sztuki jako naśladownictwa za sprawą zradykalizowanej przez preromantyków i romantyków niemieckich Kantowskiej filozofii podmiotu została przeformułowana w filozofię kreacji artystycznej pojmowanej jako ekspresja indywidualności i oryginalności artysty. Na tym nowym estetyczno-indywidualistycznym paradygmacie Wilhelm von Humboldt oparł swoją klasycznie liberalną wizję państwa minimalnego. Estetyczna koncepcja Bildung stała się w ten sposób fundamentem filozofii politycznej.
Ubi thesaurus tuus, ibi et cor tuum. Tadeusz Czacki w badaniach Ireneusza Jakubowskiego
Bożena Anna Czech-Jezierska, Antoni Dębiński
Tadeusz Czacki to wybitna postać w historii Polski XVIII-wiecznej. Był społecznikiem i historykiem, z powodzeniem doprowadził do założenia słynnego Liceum Krzemienieckiego, gdzie nauka prawa (w tym prawa rzymskiego) była ważną częścią edukacji szkolnej. Doktor Ireneusz Jakubowski opublikował trzynaście artykułów poświęconych tej postaci i jej poglądom, w szczególności na znaczenie prawa rzymskiego w polskiej historii prawa. Autorzy dokonują syntetycznego przeglądu twórczości Ireneusza Jakubowskiego dedykowanej Tadeuszowi Czackiemu i jego poglądom, zwłaszcza w odniesieniu do prawa rzymskiego.
Akademia Zamojska – historia i teraźniejszość
Marzena Dyjakowska, Marek Kuryłowicz
W nawiązaniu do badań Ireneusza Jakubowskiego, śledzącego historyczne losy prawa rzymskiego w Polsce oraz w związku z rozpoczęciem w 2021 r. działalności nowej Akademii Zamojskiej, autorzy odnieśli się do haseł kontynuacji przez tę uczelnię tradycji pierwszej polskiej wyższej szkoły prywatnej założonej przez Jana Zamoyskiego w XVI w.
Akty normatywne władcy w prawie starożytnego Bliskiego Wschodu
Lena Fijałkowska
Artykuł przedstawia przegląd aktów normatywnych wydawanych przez władców państw starożytnego Bliskiego Wschodu. Brak doktryny prawa sprawił, że na Bliskim Wschodzie nie powstał nigdy żaden system klasyfikacji aktów prawnych. Król nie był też związany wymaganiami formalnymi w odniesieniu do stanowionego przez siebie prawa ani zasadami prawidłowej legislacji.
Konrad Cimachowicz, Łukasz Jan Korporowicz
Tadeusz Czacki jest jedną z kluczowych postaci, które uczestniczyły w wielkiej naukowej dyskusji poświęconej historii, źródłom rozwoju oraz pozycji prawa rzymskiego w dawnym prawie polskim. Dyskusja rozpoczęta przez Czackiego oraz Jana Wincentego Bandtkiego u początku XIX w. trwała wiele dziesięcioleci. Jej konsekwencje są także dostrzegalne prawniczych, jednak większość jego zasadniczych idei dotyczących wskazanych powyżej zagadnień została zaprezentowana w jego opus magnum, tj. O litewskich i polskich prawach, opublikowanym po raz pierwszy w 1800 r. Czacki jest dobrze znany jako samouk-erudyta, który odwoływał się w swych pracach do licznych opracowań polskich oraz zagranicznych. Celem tego artykułu jest przeprowadzenie analizy stanu wiedzy Czackiego oraz wykorzystania przez niego angielskich źródeł. W czasach Oświecenia niektórzy polscy intelektualiści zaczęli interesować się angielską kulturą, a także systemami politycznym i prawnym Anglii. Nigdy jednak nie podjęto próby oceny analizy angielskich wpływów na twórczość Czackiego. Zadaniem artykułu jest wypełnienie tej luki.
Przemysław Kubiak, Joanna Kulawiak-Cyrankowska
W XIV-wiecznym traktacie Ars cantus mensurabilis mensurata per modos iuris zasady muzyki menzuralnej tłumaczone są przez odniesienia do ius commune. Celem artykułu jest prześledzenie rzymskich korzeni tych nawiązań i wykazanie, że i muzyka żyje czasem prawem rzymskim.
Zawarcie przymierza pod warunkiem w legendzie o Horatiusach i Kuriatiusach (Liv. 1.24)
Izabela Leraczyk
Artykuł przedstawia zagadnienie zawarcia pod warunkiem (condicio) traktatu pokojowego (foedus) na przykładzie legendy o Horatiusach i Kuriatiusach, przedstawianej m.in. przez Liwiusza czy Dionizjusza z Halikarnasu. Warunek zakładał, że losy wojny rozstrzygnie pojedynek pomiędzy przedstawicielami obu stron, a zwycięzca będzie sprawował dowództwo wojskowe nad armią pokonanego. Tekst wspomina również o koncepcie tzw. monomachii, czyli pojedynku wybranych, który – zgodnie z antycznymi przekazami – mógł zakończyć bitwę.
Jak profesor Oswald Balzer pomógł niechcący Węgrom zalegalizować zabór Doliny Białej Wody
Jacek Matuszewski
W 1769 r. Austria gwałtem przyłączyła do Węgier ziemie polskiego starostwa nowotarskiego, w tym Dolinę Białej Wody. W 1772 r. cesarzowa te same tereny zabrała Węgrom i przyłączyła do Austrii.Toczący się w XIX w. spór o austriacko-węgierską granicę w Tatrach został w 1902 r. rozstrzygnięty wyrokiem sądu polubownego. Trybunał uwzględnił niemal w całości żądania Austrii, ale równocześnie przesądził, na skutek upartych żądań austriackiego obrońcy, Oswalda Balzera, o pozbawieniu Galicji prawa do odzyskania zrabowanej przez Węgrów Doliny Białej Wody.
Marian Mikołajczyk, Grzegorz Nancka
W 1935 r. świętowano 1400-letnią rocznicę dokonania Kodyfikacji Justyniańskiej. Z tej okazji, podobnie jak i w całej Europie, również we Lwowie odbywała się uroczystość. Podczas obchodów zorganizowanych przez Koło Lwowskie Polskiego Towarzystwa Filologicznego głos zabrał Leon Piniński – profesor Uniwersytetu we Lwowie, były namiestnik Galicji, a także miłośnik sztuki. Ten uczony w odczycie „W 1400-letnią rocznicę kodyfikacji Justyniana”, ogłoszonym później drukiem, odniósł się nie tylko do rocznicy, ale również kwestii związanych z ówczesną rzeczywistością. Ze względu na to, że jest to jedna z mniej znanych prac tego lwowskiego romanisty, warto przyjrzeć się bliżej jego poglądom w niej zaprezentowanym.
Aron Aleksander Olizarowski i jego sylwetka naukowa w ocenie XIX-wiecznych polskich myślicieli
Piotr Niczyporuk
Dzieło życia Arona Aleksandra Olizarowskiego De politica hominum societate jest częściowo poświęcone kwestii chłopskiej w Polsce XVII w. Zostało ono dostrzeżone w nauce polskiej w XIX w. Ludwik Alojzy Cappelli niewątpliwie znał to dzieło, gdyż prezentował poglądy w nim zawarte w ramach publicznych posiedzeń naukowych Uniwersytetu Wileńskiego w 1817 r. Również Tadeusz Czacki w pracy O litewskich i polskich prawach kilkakrotnie nawiązał do De politica hominum societate i cytował jego obszerny fragment. Zabiegi Czackiego mogą świadczyć o uznaniu doniosłości poglądów Olizarowskiego w kwestii chłopskiej. Również inni polscy uczeni, tacy jak: Feliks Słotwiński, Piotr Chmielowski czy Joachim Lelewel, nawiązywali do dzieła Olizarowskiego, by pokazać jego oryginalny wkład w próbę zreformowania stosunków pańszczyźnianych.
Jakub Skomiał
Artykuł nawiązuje do seminarium zorganizowanego kilka lat temu z udziałem pracowników Katedry Doktryn Polityczno-Prawnych UŁ i studentów, zatytułowanego „Doktrynalne studium uniwersum gwiezdnych wojen. Star Wars. Republika versus Imperium”. Podejmuje kwestię wykorzystania we współczesnej dydaktyce akademickiej wzorców zaczerpniętych z późnośredniowiecznych uniwersytetów. Szczególną uwagę poświęcono dysputom, w których aktywnie uczestniczyli studenci. Ich tematy mogły być wskazywane przez mistrza (disputatio ordinaria) lub uczestników (disputatio de quodlibet).
Lex Parsifal – melanż prawa, sztuki i polityki
Dagmara Skrzywanek-Jaworska, Konrad Tomasz Tadajczyk
Artykuł wskazuje na splot artystyczno-politycznych zależności, które miały pomóc Wagnerianom w zmianie obowiązującego prawa. Rzecz dzieje się na przełomie XIX oraz XX w. w Rzeszy Niemieckiej. Prawo uosabia zmiana czasu trwania praw autorskich, sztukę – Parsifal Ryszarda Wagnera, zaś politykę – grupa intelektualistów o wyraźnie narodowych poglądach.
Kilka uwag o łacińskiej terminologii prawniczej w dziełach Adama Mickiewicza
Krzysztof Szczygielski
Adam Mickiewicz postrzegany jest jako najwybitniejszy polski poeta romantyzmu, jak również jeden z najznakomitszych w skali europejskiej. Interesujące, że w swoich dziełach Mickiewicz używał fachowej łacińskiej terminologii prawniczej odnoszącej się do kwestii struktury społecznej, organizacji politycznej państwa rzymskiego i jego prawa. Wiedzę na ten temat poeta czerpał przede wszystkim z dzieł pisarzy antycznych, z którymi zapoznał się podczas studiów na Uniwersytecie Wileńskim. Mickiewicz czytał także opracowania szeroko omawiające historię starożytnego Rzymu takich autorów, jak Edward Gibbon, Barthold Georg Niebuhr, Jules Michelet czy Joachim Lelewel.
Manumissio inter amicos w świetle komedii Plauta
Anna Tarwacka
Artykuł dotyczy nieformalnego sposobu wyzwolenia niewolnika, jakim była manumissio inter amicos. Słabo wykorzystanym źródłem poznania tej instytucji wydają się komedie Plauta. Wynika z nich, że właściciel wyrażał w formie imperatywnej chęć wyzwolenia, natomiast amici, czyli świadkowie, potwierdzali swoją obecność i gotowość poświadczenia wyzwolenia, mówiąc, że cieszą się z otrzymanej przez niewolnika wolności.
Wacław Uruszczak
Statuty Kazimierza Wielkiego były najważniejszą ustawą, jaka obowiązywała w Królestwie Polskim w epoce Średniowiecza. Oprócz artykułów mających kształt norm generalnych znajduje się w nich 26 artykułów o charakterze indywidualnych kazusów prawnych, tzw. prejudykatów. W artykule została podjęta próba wyjaśnienia ich genezy. Zdaniem autora prejudykaty wykazują istotne podobieństwo do średniowiecznych dekretałów papieskich (litterae decretales), w szczególności do Dekretałów Grzegorza IX z 1234 r. Pomimo że prejudykaty dotyczyły indywidualnych spraw, stanowiły wzór prawidłowego rozstrzygnięcia konkretnych kwestii prawnych. Miały one charakter pouczeń prawnych lub deklaracji prawa (declaratio iuris) ogłaszanych przez króla.
Franciszek Maciejowski o Ustawie XII Tablic
Maria Zabłocka, Jan Zabłocki
W pierwszym napisanym w języku polskim podręczniku prawa rzymskiego Zasady prawa rzymskiego pospolitego [tzn. cywilnego] podług Instytucji Justyniańskich wraz z krótkim wywodem dziejowego rozwoju prawodawstwa rzymskiego Franciszek Maciejowski zacytował kilka przepisów Ustawy XII Tablic, ale ich nie przetłumaczył. Nie wszystkie przytoczone przez niego przepisy pochodzą z palingenezji Gothofredusa, jak podaje autor, ale z wcześniejszej próby usystematyzowania tego źródła, czyli z pracy Oldendorpa, czego autor nie zauważa.
„Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica” to czasopismo o ponad 40-letniej tradycji. Folia Iuridica powstały w 1980 r. jako seria wydawnicza w ramach zeszytów naukowych Uniwersytetu Łódzkiego, zawierająca artykuły naukowe z zakresu prawa. Pomysłodawcą zeszytów był Profesor Jerzy Wróblewski, znany i ceniony w Polsce i na świecie teoretyk prawa. Początkowo zeszyty były miejscem publikacji artykułów naukowych pracowników Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego. W wyniku działań redakcji na rzecz popularyzacji czasopisma w ramach współpracy z innymi jednostkami badawczo-naukowymi Uniwersytetu Łódzkiego oraz innych polskich uczelni wyższych, a także z jednostkami zagranicznymi "Folia Iuridica" stały się nośnikiem dorobku naukowego wielu znamienitych naukowców, teoretyków i dogmatyków prawa nie tylko z kraju, ale i z zagranicy.
Zakres tematyczny „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica” obejmuje zagadnienia mieszczące się w dyscyplinie „nauki prawne”. Publikowane są w nich artykuły naukowe i inne formy ogólnej refleksji nad prawem i jego instytucjami. Poszczególne tomy Folia Iuridica mają najczęściej charakter tematyczny: wszystkie lub większość publikowanych artykułów skoncentrowana jest wokół jednego lub grupy powiązanych problemów badawczych, lub gdy upowszechniane są wyniki badań wykorzystujące tę samą metodologię. Publikowane teksty naukowe obejmują nie tylko zagadnienia z dziedziny prawoznawstwa lub teorii prawa analizowane z perspektywy prawników, ale również filozofów, logików, socjologów, psychologów i ekonomistów. Czasopismo przyjmuje tym samym charakter interdyscyplinarny i staje się forum debaty naukowej mającej na celu upowszechnianie nauki w duchu jej społecznej odpowiedzialności.
„Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica” ma profil na Facebooku , gdzie zamieszczane są informacje dotyczące poszczególnych numerów i ich zawartości. Prezentowane i udostępniane są również artykuły zasługujące, zdaniem redakcji, na szczególną uwagę.
„Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica” wydawane są jako kwartalnik. Cyfrowe wersje numerów dostępne są bezpłatnie na naszej platformie OJS.