KOLEGIUM REFLEKSJI HUMANISTYCZNEJ

Na Uniwersytecie Łódzkim humanistyka rozumiana jest jako pewien typ wrażliwości, a nie tylko obszar nauki. Dbamy o to, by łączyć działania przedstawicieli wielu dyscyplin naukowych, nadać dynamikę nauce, wydobyć potencjał badawczy i wyzwolić nową energię. Naszym działaniom niezmiennie patronuje postać pierwszego rektora Uczelni, prof. Tadeusza Kotarbińskiego – wybitnego etyka, filozofa, człowieka głębokiej refleksji i szerokiego spojrzenia na historię myśli ludzkiej oraz jej wpływ na losy społeczeństw. Kontynuujemy jego działalność, sposób postrzegania, a także metodę analizy rzeczywistości. Stale rozwijamy humanistyczną refleksję, której współczesny świat bardzo potrzebuje.

Kolegium Refleksji Humanistycznej im. prof. Tadeusza Kotarbińskiego powstało w ramach integracji środowiska najwybitniejszych polskich naukowców. Punktem wyjścia był konkurs, którego patronem jest również pierwszy rektor Uniwersytetu Łódzkiego. Dotychczasowe edycje tego wydarzenia pozwoliły skupić wokół idei konkursu grono osób, które chcą rozmawiać o kondycji kształcenia wyższego i badań, zadawać najważniejsze pytania, by wspólnie pracować nad poprawą sytuacji polskiej nauki.

Kolegium tworzą członkowie Kapituły Nagrody im. Pierwszego Rektora Uniwersytetu Łódzkiego Profesora Tadeusza Kotarbińskiego i osoby, których prace były nominowane we wszystkich edycjach konkursu. Są to cykliczne spotkania poświęcone ważnym zagadnieniom polskiej humanistyki, życia akademickiego i publicznego, skoncentrowane wokół myśli Patrona. Spotkanie inauguracyjne odbyło się 13 kwietnia 2018 r. Kolegium Refleksji Humanistycznej im. prof. Tadeusza Kotarbińskiego zbiera się dwa razy w roku.

„Polska myśl humanistyczna ma się dobrze (...) Chcemy prowadzić debatę wokół istotnych problemów, które nurtują humanistów, a także stworzyć kolegium głębokiej refleksji humanistycznej nad tym, co jest ważne dla rozwoju badań naukowych, dla rozwoju uniwersytetu, społeczeństwa, co jest ważne dla nas, dla naszego osobistego rozwoju” – tłumaczył otwierając pierwsze spotkanie prof. Antoni Różalski, rektor Uniwersytetu Łódzkiego.

Podczas pierwszego spotkania dyskutowano o tym, czym w istocie jest wspólnota akademicka, czym cechują się osoby stanowiące jej wycinek i jakie powinności przed nimi stoją, jak zmienił się etos naukowy w dobie nauki postakademickiej, którą charakteryzuje płynność wspólnot akademickich, jak również o roli inspiracji i relacji mistrz–uczeń w procesie kształcenia, a także o relacjach pomiędzy wspólnotą akademicką a reformą nauki. Wystąpienia przedstawili: prof. Anna Lewicka-Strzałecka, prof. Tadeusz Sławek, prof. Tomasz Kawski, prof. Kaja Gadowska i prof. Michał Mencfel.

W debacie podkreślona została waga kształtowania wrażliwości członków wspólnoty akademickiej jako czynnika decydującego o wspólnocie i jej jakości. Dostrzeżono również niebezpieczeństwo dla rozwoju kultury, a w dalszej perspektywie i dla rozwoju gospodarczego, które niesie ze sobą marginalizacja humanistyki. Członkowie Kolegium zastanawiali się także nad wyzwaniami stojącymi przed humanistami w procesie komercjalizacji badań naukowych i konsekwencjami – nie zawsze pożądanymi – tego procesu, w tym dla swobodnego promieniowania idei, wspólnotowości i integracji środowiska. O wspólnocie akademickiej Kolegium dyskutowało także w kontekście wpływu architektury akademickiej na relacje pomiędzy uczonymi, uczonymi a studentami oraz uczelnią a jej otoczeniem.

W pierwszym spotkaniu Kolegium Refleksji Humanistycznej im. Tadeusza Kotarbińskiego, pt. „Wspólnota akademicka?” udział wzięli członkowie kapituły: prof. Anna Legeżyńska, prof. Anna Lewicka-Strzałecka, ks. prof. Andrzej Szostek, prof. Grzegorz Gazda, prof. Ryszard Kleszcz, prof. Antoni Różalski oraz laureaci i nominowani z poprzednich edycji konkursu: prof. Małgorzata Domagalska, prof. Kaja Gadowska, prof. Ewa Kołodziejczyk, prof. Katarzyna Mikulska, prof. Joanna Nalewajko-Kulikov, dr Ewa Drzazgowska, prof. Tomasz Kawski, prof. Wojciech Klimczyk i prof. Michał Mencfel.

Drugie spotkanie poświęcone było refleksji dotyczącej roli jaką spełnia, lub jaką spełniać powinien, uniwersytet. Rozpoczęło się ono prezentacją sondy ulicznej, której uczestnicy próbowali odpowiedzieć na pytanie jaka jest rola uniwersytetu w obecnych czasach. Kolegium analizowało na wielu płaszczyznach jakie powinności ma uniwersytet względem społeczeństwa oraz jaki niewykorzystany potencjał drzemie w tych relacjach. Dyskutowano o konsekwencjach, jakie niesie ze sobą konieczność odnalezienia się w czasach "grantozy" i punktozy" oraz jakie zadania powinny sobie stawiać uczelnie w kontekście wychowywania następnych pokoleń.

Trzecie posiedzenie Kolegium podczas którego, wygłoszono jeden referat, odbyło się w kwietniu 2019 r. Jego autorem był prof. Ryszard Kleszcz, członek Kapituły Konkursu. Wystąpienie było poświęcone refleksji prof. Tadeusza Kotarbińskiego o roli humanistyki w nauce. 

Dyskutantami byli pozostali członkowie Kapituły oraz laureaci i nominowani z poprzednich edycji konkursu: dr hab. Monika Bobako, dr hab. Małgorzata Domagalska, dr hab. Kaja Gadowska, prof. Andrzej Friszke, dr hab. Ewa Kołodziejczyk, prof. Piotr Madajczyk, prof. Michał Mencwel, dr hab. Katarzyna Mikulska. 

Podczas czwartego spotkania, które odbyło się we wrześniu 2019 r., dyskutowano o kryzysie racjonalności. Dyskusję poprzedziły dwa wystąpienia: dr Ewy Drzazgowskiej (nominowanej w III edycji nagrody) i prof. Ryszarda Kleszcza (członka Kapituły Konkursu). 

Tematyka zgromadziła członków Kapituły Konkursu oraz laureatów i naominowanych z poprzednich edycji: dr hab. Monikę Bobako, dr Ewę Drzazgowską, dr hab. Adama Dyrdę, dr hab. Ewę Kołodziejczyk, prof. Piotra Madajczyka, dr hab. Katarzynę Mikulską.  

W końcu września 2021 R. po raz piąty spotkali się na Uniwersytecie Łódzkim członkowie Kolegium Refleksji Humanistycznej. Tym razem zastanawiano się nad „postawą humanisty”, jako reprezentanta dziedziny nauki akademickiej.

Kolegium Refleksji Humanistycznej  odbyło się po raz pierwszy w tym składzie. Spotkanie prowadziła prof. Elżbieta Żądzińska, Rektor Uniwersytetu Łódzkiego, a także Przewodnicząca Kapituły Konkursu. Od wiosny 2021 r. do Jury dołączyli ponadto: prof. Krzysztof Jasiecki, politolog i socjolog z Uniwersytetu Warszawskiego oraz prof. Rafał Stobiecki, historyk z Uniwersytetu Łódzkiego. Obecni byli również pozostali członkowie Kapituły Konkursu oraz nominowani do nagrody w edycjach I -V.  

Pandemiczne obostrzenia spowodowały, że po raz pierwszy gościliśmy na Uniwersytecie Łódzkim osobiście, a nie jak dotąd zdalnie, troje spośród pięciorga finalistów VI edycji Konkursu o Nagrodę im. Pierwszego Rektora Uniwersytetu Łódzkiego Profesora Tadeusza Kotarbińskiego za wybitną pracę naukową z zakresu nauk humanistycznych: prof. Mariusza Mazura z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, prof. Dariusza Śnieżkę z Uniwersytetu Szczecińskiego oraz prof. Jerzego Zajadłę z Uniwersytetu Gdańskiego.

Na posiedzeniu Kolegium Refleksji Humanistycznej dyskutowano nad wspomnianą wyżej „postawą humanisty” w naukach akademickich. Rozmowy były prowadzone w oparciu o wystąpienia trzech prelegentów.

Prof. Anna Legeżyńska, z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, członkini Kapituły Konkursu, mówiła o humanistyce z perspektywy osobistego doświadczenia akademickiego, humanistyce literaturoznawczej, zawężonej do konkretnego czasu, tj. 2021 r. Nagranie dostępne jest na: #UniLodz Podcasts. 

Bardzo osobiste wystąpienie przygotowała dr hab. Ewa Kołodziejczyk z Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, zwyciężczyni II edycji konkursu. Klamrą spinającą całą wypowiedź były, niezwykle plastyczne w opisie, wspomnienia i refleksje prelegentki z poszczególnych etapów jej edukacji oraz początków pracy badaczki, literaturoznawczyni. Nagranie dostępne jest na: #UniLodzPodcasts.

Prof. Jerzy Zajadło, prawnik i filozof prawa z Uniwersytetu Gdańskiego, zbudował swoje wystąpienie na omówieniu związku humanistyki i prawodawstwa. Refleksję prowadził m.in. w oparciu o  książkę poświęconą rzymskim paremiom „Minima luridica. Refleksje o pewnych (nie)oczywistościach prawniczych”, która została uznana najlepszą książką humanistyczną w Polsce, w VI edycji konkursu. Profesor Zajadło przywołał ponadto obraz „Prawo” Gustawa Klimta, alegorycznie przedstawiający wymiar sprawiedliwości. Nagranie dostępne jest na: #UniLodzPodcasts.

W listopadzie 2022 r. gościliśmy po raz szósty w Uniwersytecie Łódzkim członków Kolegium Refleksji Humanistycznej. Uczestnicy spotkania dyskutowali o tym, co oznacza być humanistą współcześnie, kiedy brak humanizmu jest odczuwalny w wielu obszarach życia. Spotkanie prowadziła prof. Elżbieta Żądzińska, Rektor Uniwersytetu Łódzkiego, a także Przewodnicząca Kapituły Nagrody. Dyskusje pomiędzy uczestnikami Kolegium były prowadzone w oparciu o wystąpienia trzech prelegentów. 

Prof. Krzysztof Jasiecki, członek Kapituły Konkursu, politolog i socjolog ze Szkoły Głównej Handlowej zaczął od przywołania definicji humanizmu i źródeł pochodzenia tych definicji. Następnie przeprowadził słuchaczy przez podanie sposobów posługiwania się pojęciem humanizmu, przywołanie współczesnych odmian humanizmu, do wniosków końcowych, które stanowią próbę odpowiedzi na postawione pytanie: jak być humanistą w czasach braku humanizmu? Wystąpienie dostępne jest na #UniLodzPodcats

Dr hab. Monika Bobako, finalistka IV edycji konkursu  z Pracowni Pytań Granicznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, zaczęła od osobistej refleksji nad słowem „humanizm” i tego, co to wyrażenie znaczy dla niej samej w ujęciu humanistycznym. Wyjaśniła również, dlaczego na kilku płaszczyznach czuje dyskomfort mierząc się z pytaniem: jak być humanistą w czasach braku humanizmu? Wystąpienie dostępne jest na #UniLodzPodcasts

Trzecie wystąpienie przygotował dr hab. Zbigniew Szmyt, laureat VII edycji konkursu o Nagrodę im. Prof. Tadeusza Kotarbińskiego za książkę „Zbyt głośna historyczność. Użytkowanie przeszłości w Azji Wewnętrznej". Etnograf i antropolog kultury z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, zaczął od przywołania niektórych doświadczeń z badań terenowych, które prowadził w Rosji przed wojną. Na ich podstawie stwierdził m.in., że być humanistą w czasach braku humanizmu jest niezwykle trudno, ponieważ każda strona konfliktu zaczyna od dehumanizacji strony przeciwnej. Szczególnie wyraźnie widać to działanie w konsekwentnie prowadzonej polityce propagandy rosyjskiej prowadzonej przeciwko narodowi ukraińskiemu od 2014 r. Przybliżając tło historyczne, etnograficzne i antropologiczne konfliktu rosyjsko-ukraińskiego prof. Szmyt przeniósł rozważania na grunt społeczeństwa polskiego w obliczu wojny w Ukrainie. Wystąpienie dostępne jest na #UniLodzPodcasts

Jesienią 2023 r. w Uniwersytecie Łódzkim już po raz siódmy zgromadzili się członkowie Kolegium Refleksji Humanistycznej. Uczestnicy spotkania podjęli refleksję nad tym czym jest współcześnie wspólnota akademicka, czy w dobie polaryzacji społeczeństwa możemy jeszcze o takiej wspólnocie mówić i co ona oznacza.

Kwestia wspólnoty akademickiej jest dla nas bardzo ważna również z punktu widzenia tego, co stało się z pojęciem wspólnoty w sferze publicznej, a co przecieka niewątpliwie przez mury uniwersytetu, obejmuje także nas 

prof. Tadeusz Sławek, członek Kapituły Nagrody. 

Spotkanie prowadziła prof. Elżbieta Żądzińska, Rektor Uniwersytetu Łódzkiego, Przewodnicząca Kapituły Nagrody. Dyskusje pomiędzy uczestnikami Kolegium były prowadzone w oparciu o wystąpienia trzech prelegentów. 

Pierwszy z mówców, którym był prof. Tadeusz Sławek, członek Kapituły Nagrody, po lekturze misji kilku polskich uniwersytetów, stwierdził, że słowo „wspólnota" jest obecne w każdym z czytanych przez niego dokumentów, leży u podstaw każdej akademii. Czy jednak z ową wspólnotą mamy do czynienia w uniwersyteckiej codzienności? Czy raczej obserwujemy jej zanik? Prelegent przeprowadził słuchaczy przez refleksję na temat podziału nauki na fakultety, które zostały wprowadzone na uczelniach od ich zarania, wspomiał o hierarchicznej strukturze, bezosobowych procedurach oceniania, czy nieprzystającej do współczesności prokrestynacji oraz zagłębianiu się w historię, refleksję humanistyczną, tak dzisiaj w świecie „niepotrzebną" . Zachęcamy do wysłuchania całego  wystąpienia prof. Tadeusza Sławka.     

Drugie wystąpienie przygotowane przez dr hab. Dorotę Korwin-Piotrowską, prof. UJ, finalistkę VII edycji konkursu o Nagrodę im. Prof. Tadeusza Kotarbińskiego z Wydziału Zarządzania i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego, dotyczyło rozumienia pojęcia wspólnoty, a także punktów wspólnych i różnic pomiędzy wspólnotą z drugim człowiekiem a wspólnotą akademicką. Badaczka zastanawiała się także co nas łączy w akademii oraz na jakie zagrożenia jest podatna wspólnota w rozumieniu akademickim. Drugą część wystąpienia poświeciła temu, jak odnaleźć sens w odniesieniu do wspólnoty akademickiej, co warto pielęgnować, na co położyć nacisk. Zapraszamy do osłuchania całości prelekcji prof. Doroty Korwin-Piotrowskiej. 

Jakie są najbardziej aktualne sposoby wytwarzania wiedzy i upowszechniania jej w zróżnicowanych środowiskach społecznych? Jak wiedza krąży oraz oddziałuje na przeobrażenia najnowszej kultury i życia społecznego? Na m.in. te pytania, starała się odpowiedzieć prof. Magdalena Matysek-Imielińska, finalistka V edycji konkursu o Nagrodę im. Prof. Tadeusza Kotarbińskiego, kulturoznawczyni z Uniwersytetu Wrocławskiego. Prelegentka przedstawiła inicjatywę badawczą, prowadzoną przez kolektyw SOWA – Społeczne Obiegi Wiedzy Akademickiej, którą tworzy czternastu badaczy z sześciu polskich instytucji naukowych. Jakie wyzwania współczesności udało się już zdiagnozować w świetle projektu „Społeczne obiegi wiedzy akademickiej w praktykach humanistyki akademickiej"? Posłuchajmy wystąpienia prof. Magdaleny Matysek-Imielińskiej.